Στις αρχές Μαρτίου 1943 οι γερμανικές αρχές ανάμεσα στις διάφορες εντολές διέταξαν τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης να προχωρήσουν στην πλήρη απογραφή των περιουσιών τους. Η διαταγή δεν αφορούσε Εβραίους που είχαν άλλη από την ελληνική υπηκοότητα, όπως για παράδειγμα την ιταλική.
Υπολογίζεται ότι κατατέθηκαν 15-18.000 δηλώσεις περιουσιών. Από αυτές μόνο ένα μέρος τους διασώθηκε· πρόκειται για 4.105 δηλώσεις.
Με την απογραφή των περιουσιακών στοιχείων οι ναζί είχαν στη διάθεση τους όλα τα στοιχεία που χρειάζονταν για να προχωρήσουν στην λεηλασία των κινητών και ακινήτων εβραϊκών αξιών. Επρόκειτο για μία διαδικασία που εφαρμόστηκε στις περισσότερες κατεχόμενες περιοχές στην Ευρώπη. Η καταλήστευση δηλαδή των εβραϊκών περιουσιών. Σε αυτή τη διαδικασία συμπεριέλαβαν και διάφορους ντόπιους και μη συνεργάτες τους. Ήταν μια συνειδητή επιλογή ώστε να διευρύνουν τον κύκλο της ενοχής προσθέτοντας διάφορους πρόθυμους, είτε από ανάγκη, είτε καιροσκόπους, να συμμετάσχουν στην διαρπαγή.
Η ΥΔΙΠ
Η Υπηρεσία Διαχείρισης Ισραηλιτικών Περιουσιών (ΥΔΙΠ) ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1943 έπειτα από γερμανική εντολή στον γενικό διοικητή Μακεδονίας Βασίλη Σιμωνίδη. Ο Σιμωνίδης με την σειρά του όρισε ως διευθυντή της τον Ηλία Δούρο, οικονομικό έφορο του κτηματικού γραφείου Θεσσαλονίκης. Η ΥΔΙΠ αποτέλεσε τον μανδύα νομιμότητας που απαιτείτο ώστε να γίνει πράξη η ιδιοποίηση.
Σύμφωνα με τον προγραμματισμό που έγινε, η υπηρεσία όριζε πραγματογνώμονες οι οποίοι είχαν την ευθύνη της καταγραφής των περιουσιών με τις κινητές αξίες που είχαν. Όσον αφορά τα καταστήματα και γραφεία, τούτο αφορούσε εξοπλισμό, εμπορεύματα και διάφορα άλλα είδη, ενώ για τις κατοικίες αφορούσε τα έπιπλα, είδη αξίας όπως πίνακες και τιμαλφή μέχρι και είδη ένδυσης και οικιακού εξοπλισμού.
Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπήρχαν πλέον οι εβραίοι ιδιοκτήτες ή ενοικιαστές των καταστημάτων και σπιτιών για να επιβεβαιώσουν και το ορθό της πραγματογνωμοσύνης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ειδικά στις περιπτώσεις των κατοικιών στη θέση του εβραίου ιδιοκτήτη συνήθως έμπαινε η ένδειξη «άγνωστος» από τον πραγματογνώμονα. Τούτο επιβεβαιώνεται και σε αρκετές περιπτώσεις που αφορούν την οδό Μιαούλη.
Μετά από το πέρας της διαδικασίας το ακίνητο σφραγιζόταν μέχρι να δοθεί στο νέο διαχειριστή του. Οι νέοι νομείς των ακινήτων ονομάστηκαν «μεσεγγυούχοι» και ως μεσεγγυούχος για το σύνολο των εβραϊκών περιουσιών ορίστηκε η Αγροτική Τράπεζα.
Η ΥΔΙΠ δημιούργησε δύο ξεχωριστές κατηγορίες μεσεγγυούχων: τους μεσεγγυούχους καταστημάτων και τους μεσεγγυούχους επίπλων, όπως ονομάστηκαν όσοι έλαβαν εβραϊκές οικίες. Στους νέους κατόχους συμπεριλαμβάνονταν εκτός των φυσικών προσώπων και σύλλογοι, συνεταιρισμοί, σωματεία ακόμη και ο ίδιος ο Δήμος Θεσσαλονίκης.
Στις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις και στα καλύτερα καταστήματα ή σπίτια τοποθετήθηκαν ως μεσεγγυούχοι στενοί συνεργάτες των Γερμανών. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις των Λάσκαρη Παπαναούμ, διαβόητου συνεργάτη και αντισημίτη και του επικεφαλής στρατιωτικού σώματος στην υπηρεσία των Γερμανών, Γεώργιου Πούλου. Ο πρώτος έλαβε ως μεσεγγυούχος δύο μεγάλα βυρσοδεψεία που καταλήστεψε και ο δεύτερος το κοσμηματοπωλείο των αδελφών Μποτόν που εκποίησε τάχιστα και καρπώθηκε χιλιάδες χρυσές λίρες.
Ο Μαξιμίλιαν Μέρτεν και διάφοροι άλλοι Γερμανοί αξιωματούχοι φρόντισαν κι αυτοί για το προσωπικό τους κέρδος, ξεπουλώντας τις κινητές αξίες από εβραϊκά καταστήματα και τοποθετώντας προσωπικούς τους συνεργάτες και φίλους ως μεσεγγυούχους.
Η λεηλασία καταστημάτων και οικιών δεν αποφεύχθηκε παρά τις αυστηρές διαταγές των γερμανικών αρχών. Τούτο ειδικά συνέβη σε όσα ακίνητα δεν τοποθετήθηκαν άμεσα μεσεγγυούχοι που ήταν συνεργάτες ή επιλογές των Γερμανών. Σε πολλές περιπτώσεις οικιών στο κέντρο της Θεσσαλονίκης στις οδούς Αντιγονιδών, Πτολεμαίων και Συγγρού που υπήρχε πυκνή εβραϊκή κατοίκηση οι περισσότερες πραγματογνωμοσύνες κατέληγαν σε δύο λέξεις: «ουδέν ανευρέθη».
Πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι σε αρκετές περιπτώσεις, και φυσικά όχι υψηλού ενδιαφέροντος, τοποθετήθηκαν από την ΥΔΙΠ ως μεσεγγυούχοι άνθρωποι που βρίσκονταν σε φυγή από τον φυσικό τόπο κατοικίας τους. Για παράδειγμα, οικογένειες που είχαν καταφύγει στη Θεσσαλονίκη από τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές στη Δράμα, τις Σέρρες και την Καβάλα ή από άλλες περιοχές της Μακεδονίας όπως τα Γρεβενά και η Φλώρινα. Στην οδό Μιαούλη έχουν εντοπιστεί τέτοιες περιπτώσεις και κατά τεκμήριο τα σπίτια τα οποία λάμβαναν ήταν λεηλατημένα και είχαν ελάχιστα αντικείμενα και έπιπλα.
Χάρτης της Θεσσαλονίκης κατά το έτος 1943. Αρχείο Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης